Puth ligt tezamen met Doenrade op een plateau (het Plateau van
Doenrade) waar een oude Romeinse handelsweg loopt, vanuit Duitsland richting
Maastricht. Deze verbindingsweg heet tegenwoordig de Maastrichterweg. Het
ontstaan van Puth is vermoedelijk te danken aan deze handelsweg. Ondanks de
hoge ligging van het desbetreffende gebied ontstond hier toch een populatie
wegens de aanwezigheid van zeer vruchtbare en makkelijk te bewerken grond.
De naam Puth is hoogstwaarschijnlijk afgeleid van de in dit dorp
aanwezige diepe waterputten en werd voor het eerst genoemd in een akte uit
1377. Daarin spreekt men over een ridder, luisterend naar de naam Jan van
Putte.
Puth behoort van oudsher tot Schinnen en is pas sinds het begin van de
20e eeuw een volwaardig kerkdorp. Daarvoor bestond het uit een aantal
onsamenhangende gehuchten, waaronder Onderste Puth, Bovenste Puth en 't Einde.
In de jaren zestig en zeventig van de 20e eeuw heeft het dorp zijn sterkste
groei doorgemaakt door de aanleg van een woonwijk ten zuidoosten van de kern. Veel
van de oude bebouwing is verloren gegaan, ook vanwege de aanleg van de nieuwe
verbindingsweg met Geleen. Behouden zijn een aantal vakwerkhuizen waarvan
sommige als hoogwaardig gekwalificeerd kunnen worden. Ook treft men fragmenten
aan van vakwerk op binnenplaatsen, voornamelijk in Bovenste Puth. Hier en daar
komt men nog clusters tegen van een gesloten bebouwing, welke de restanten zijn
van het voormalig geheel.
·
Bovenste Puth 1, vakwerkhuis uit de 1e helft van
de 19e eeuw.
·
Kerkweg 153, vakwerkhuis van 1628, inwendig met
17e eeuws stucplafond.
In het verleden lagen er vele grote boerderijen met vaak tientallen hectaren
grond. Hiervan is nog maar weinig overgebleven.
·
De hoeve Mahove en Hautvast aan Geineinde zijn
nog enkele overblijfselen uit het verleden.
·
Hoeve Kerkweg 133, vierkantshoeve met vakwerk
uit de 18e eeuw. De bakstenen straatgevel stamt uit de 1e helft van de 19e
eeuw.
Rond het dorp liggen een aantal hellingen, waaronder de Keldenaar, de
Putherberg en de Zandberg. Ten zuidwesten van het dorp ligt het Stammenderveld,
een uitloper van het plateau dat een maximale hoogte heeft van 109,3 m boven
NAP. De omgeving is in trek bij fietsers en wandelaars vanwege de vele
beklimmingen, glooiende landschappen en vergezichten. Het Pieterpad en het
Pelgrimspad doen Puth aan. Direct ten zuidoosten van Puth vindt men de
Putherberg, aan de rand van het plateau, op 108 meter hoogte.
Ten noorden van Puth bevindt zich het natuur- en recreatiegebied
Wanenberg, en ten zuidwesten het Stammenderbos. Op het plateau overheerst de
landbouw.
